Paunovo oko je prvi put opisano 1845. godine od strane francuskog naučnika Castagne, koji je izučavao ovo gljivično oboljenje u okolini Marseja u Francuskoj, te uzročnika nazvao  Cycloconium oleaginum. Kasnije, naziv gljive koja prouzrokuje bolest masline Paunovo oko izmijenjen je u Spilocaea oleaginea.

Ova gljiva pripada klasi Deuteromycetes, koja je poznata još pod nazivom fungi imperfecti – nesavršene ili aseksualne gljive, s obzirom da su ovdje svrstane različite vrsta gljiva koje imaju jednu zajedničku karakteristiku – razmnožavanje bespolnim putem, odnosno izostanak seksualnog stadijuma.

Paunovo oko je gljivično oboljenje masline, koje se javlja prvenstveno na lokacijama koje se karakterišu višim sadržajem relativne vlažnosti vazduha, kao i na stablima guste krošnje.

Paunovo oko se prvenstveno javlja na liskama, ali se može javiti i na peteljci lista, peteljci ploda, pa i na samom plodu i jednogodišnjim izdancima. Uzimajući u obzir da su simptomi znatno prisutniji na lišću u odnosu na plod, naši maslinari obično ovoj bolesti ne pridaju dovoljno značaja. Ipak, Paunovo oko je „tiho“ oboljenje masline koje se ne smije „uzimati zdravo za gotovo“ i ignorisati, jer dovodi to trajnog oštećenja metabolizma masline, sveukupnog oslabljivanja i iznurivanja cijele biljke. Kontinuirana nebriga o stablima koja su sklona zarazi prouzrokovanoj od gljive Spilocaea oleaginea povećava osjetljivost na druge štetočine i izazivače bolesti (npr. gljiva koja prouzrokuje rak masline – Pseudomonas savastanoi pv. savastanoi).

Osim dugoročnih, Paunovo oko ostavlja i kratkoročne posljedice, kao što su: smanjenje fotosintetske aktivnosti usljed opadanja lišća, smanjeno i otežano cvjetanje, pa i potpun izostanak cvjetanja, ukoliko lišće opadne prije faze diferencijacije pupoljaka; zatim slabija ishranjenost plodova koji se sporije razvijaju, kržljaju i vremenom opadaju, manja količina i slabiji kvalitet maslinovog ulja, odnosno lošije organoleptičke i hemijske karakteristike.

Ovo oboljenje nosi naziv po karakterističnim simptomima – okruglastim pjegama koje svojim šarama podsjećaju na paunovo perje. Ove karakteristične pjege nastaju tako što se tijelo gljive (micelija) nastanjuje na naličju lista i prorasta odozdo na gore, kreirajući karakteristične formacije koje primjećujemo kao raznobojne koncentrične krugove. Dakle, Spilocaea oleaginea je mikroskopski vidljiva gljiva, koja se, kao i ostale gljive iz klase Deuteromycetes, sastoji od tankih i vlaknastih niti (hife), koje se razgranavaju, gradeći strukture koje nazivamo konidioforama, a koje na sebi nose konidije – rasplodna tijela koja u uslovima izražene toplote i povišene relativne vlažnosti vazduha klijaju i stvaraju nove hife.

Ova fitopatogena gljiva svojom penetracijskom hifom probija kutikulu naličja lista, smješta se ispod nje i prelazi u fazu inkubacije, koja može trajati od petnaest do dvadeset dana u odgovarajućim uslovima životne sredine, pa sve do sto dana, u manje povoljnim uslovima.

Prvi simptomi koji se formiraju su uljasti tamnozeleni krugovi, koji kasnije postepeno žute, a zatim se oko njih stvara žutosmeđi prsten. Kako se razvija bolest, krugovi postaju sve veći i tamniji, a u posljednjoj fazi, dolazi do odvajanja kožice lista od epidermalnog sloja i iz tog razloga krugovi pobijele. Koncentrični krugovi mogu biti od dva do deset milimetara u prečniku.

Na poleđini lista, mrlje su rjeđe, nepravilnog su oblika ili su izdužene. U slučaju veoma intenzivnog napada, simptomi su uočljivi i na plodu masline, pri čemu dolazi do deformacije ploda, usljed prekida ulaza hranljivih materija. Ovim dolazi do poramećaja randmana ploda masline, smanjenja količine i kvaliteta maslinovog ulja.

Prema navodima iz stručne literature,  konidije mogu klijati na temperaturi od 8 do 28 ⁰C, uz odgovarajuću relativnu vlažnost vazduha (>98%), ili uz prisustvo vode na listu. Naučna istraživanja pokazala su da što je veća temperatura i relativna vlažnost vazduha, dolazi do brže realizacije infekcije. Optimalne temperature za stvaranje infekcije su između 18 i 21 ⁰C.

Uzročnik ovog fitopatogenog oboljenja se širi putem otpalog, zaraženog lišća masline u kojima gljiva može prezimiti tokom cijele godine; međutim, spore se šire i sa bolesnih listova koji se još uvijek nalaze na stablu masline i mogu se tu zadržati sve do tri godine starosti. Takođe, sprovođenjem agrotehničkih mjera (obrada zemljišta, zaštita, fertirigacija) može doći do raspršivanja spora i prenosa patogena.

Kada je riječ o zaštiti masline od Paunovog oka, prevencija je ključna. Tradicionalno korišćenje bakarnih preparata je poznato većini maslinara, te je neophodno pomenuti da opadanje lišća (nekada i potpuna defolijacija stabla) je sistemska reakcija oboljelog lišća na kontakt sa aktivnim materijama koje počivaju na bakru, te se smatra očekivanim bakarnim šokom.

Ako se utvrdi da je zaraza Paunovim okom prisutna na više od 5% u maslinjaku, preporučuje se preventivna zaštita prije jesenjih kiša, odnosno pred berbu (voditi računa o karenci), nakon berbe, odnosno nakon zimske rezidbe, kao i krajem ljeta, odnosno početkom jeseni. U manje rizičnim područjima i tamo gdje je intenzitet zaraze veći od 5%,  preporučuje se zaštita krajem ljeta i početkom jeseni.

Međutim, farmeri trebaju biti svjesni činjenice da svi bakarni preparati imaju odlično preventivno djelovanje, ali ne mogu uticati na suzbijanje gljive koja je već penetrirala u list. Ukoliko se maslinar ipak odluči za bordovsku čorbu, treba je primijeniti krajem ljeta ili pri samom početku jeseni, a zatim i u februaru. Kombinacija sistemičnih i kontaktnih fungicida, ali i mineralnih ulja, se pokazala kao učinkovit mehanizam u kontroli i suzbijanju Paunovog oka. Stručna literatura preporučuje upotrebu prvo sistemičnih preparata, a zatim kontaktne fungicide.

Prilikom prskanja masline u cilju suzbijanja ovog fitopatogenog oboljenja, treba se bazirati na donji dio krošnje, s obzirom da će isti biti zaražen intenzivnije od gornjeg, jer su vršni djelovi krošnje pod jačim uticajem sunca i vjetra, pa se vlaga kraće zadržava.

Zasade masline potrebno je podizati tamo gdje ima dovoljno aeracije i sunčeve svjetlosti, ali i saditi sorte koje su genetski otpornije na ovo fitopatogeno oboljenje (Tabela). Od svih gljivičnih oboljenja, Paunovo oko je bolest masline koja je naročito važna za crnogorsko maslinarstvo, s obzirom da naša najrasprostranjenija sorta masline, Žutica, pripada grupi izrazito osjetljivih sorti na napad fitopatogene gljive Spilocaea oleaginea.

Neophodno je pravilno i pravovremeno sprovoditi agrotehničke mjere, i to rezidbu sa ciljem smanjenja gustine krošnje i postizanja lakšeg strujanja vazduha. Takođe, preporučljivo je koristiti đubriva sa povećanim sadržajem kalcijuma, kako bi se povećala otpornost stabla masline, dok azotna đubriva treba izbjegavati. Neophodna je redovna obrada zemljišta, uklanjanje i zatrpavanje oboljelog opalog lišća i redovna kosidba maslinjaka.

• Svrstavanje sorti prema osjetljivosti na Paunovo oko od strane Zavoda za suptropske kulture u Baru tokom 1985. i 1986. godine su: